(Phỏng theo Chris Buckley và Steven Lee Myers đăng trên New York Times, Ngày 1 tháng 2, 2020.)

Vũ Hán, Trung Quốc – Một căn bệnh bí ẩn đã gây bệnh cho 7 bệnh nhân tại một bệnh viện Vũ Hán. Bác sĩ Li đã cảnh báo các bạn cùng lớp. Ông viết “Bị cách ly tại khoa cấp cứu,” bác sĩ Li Wenliang viết trên một trang trực tuyến vào ngày 30 tháng 12, đề cập đến các bệnh nhân lạ nói trên.

“Thật đáng sợ, Có phải là bệnh SARS sắp trở lại?” một người nói trên mạng khi đươc hỏi về dịch bệnh ở Trung Quốc năm 2002 đã giết chết gần 800 người.

Do cuộc trò chuyện này, vào nửa đêm, các quan chức y tế thành phố Vũ Hán đã triệu tập bác sĩ Li yêu cầu cho biết lý do ông đã chia sẻ thông tin như vậy. Ba ngày sau, cảnh sát buộc ông phải ký nhận thông tin của mình là sai và đã tạo thành “hành vi bất hợp pháp.”

Đúng, không phải là bệnh SARS, đó là một thứ tương tự: một loại coronavirus hiện đang lan truyền không ngừng từ Vũ Hán ra khắp cả nước (TQ) và trên toàn cầu, giết chết ít nhất 259 người ở Trung Quốc và lây nhiễm cho hơn 11.700 người vào ngày bài báo lên khuôn 1/2/2020. (Hôm nay, ngày 3/2/2020 tổng số bệnh hơn 17,000 và trên 360 người tử vong. Các chuyên gia cho biết có thể trở thành một đại dịch ‘Pandemic’)

Việc nhà cầm quyền khuất tất giải quyết ban đầu đã cho phép virus chiếm được điểm tựa vững chắc. Vào những thời điểm quan trọng, các viên chức chính quyền đã chọn “giữ bí mật và thừa lệnh” trước khi công khai đối mặt với cuộc khủng hoảng đang gia tăng nhằm tránh sự ồn ào công khai và bối rối chính trị.

Trong bảy tuần quan trọng từ lúc xuất hiện các triệu chứng đầu tiên của dịch bệnh vào đầu tháng 12 cho đến khi chính phủ quyết định phong tỏa thành phố, dựa trên hai chục cuộc phỏng vấn với người dân Vũ Hán, bác sĩ và quan chức, các báo cáo chính phủ và các phương tiện truyền thông đã đưa đến quyết định trì hoãn hành động phối hợp y tế công cộng.

Trong thời gian này nhà cầm quyền buộc các bác sĩ phải im lặng không được lên tiếng. Chính quyền đã giảm nhẹ những mối nguy hiểm đến sức khỏe công cộng, khiến 11 triệu cư dân của thành phố không biết họ phải làm gì để tự bảo vệ. Chính quyền đã đóng cửa một trung tâm thực phẩm nơi được cho là nguồn gốc của virus nhưng lại thông báo đó chỉ là sửa chữa.

Sự miễn cưỡng công bố một phần do động lực chính trị khi các quan chức địa phương chuẩn bị cho đại hội hàng năm vào tháng Giêng. Ngay cả khi các trường hợp dịch bệnh đã leo thang, các quan chức vẫn tuyên bố nhiều lần rằng “không còn bệnh nhiễm nữa.”

Các chuyên gia y tế cho biết “do không hành động tích cực cảnh báo công chúng và các chuyên viên y tế, chính phủ đã để lỡ mất cơ hội tốt để kềm giữ không cho bệnh dịch xảy ra.”

“Đây không phải là vấn đề thụ động,” Yanzhong Huang, một thành viên cao cấp sức khỏe toàn cầu tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại nghiên cứu Trung Quốc cho biết. “Cơ quan y tế địa phương đã không có hành động nào ở Vũ Hán nhằm cảnh giác người dân về mối đe dọa bệnh dịch.”

Căn bệnh mà các chi tiết còn bị giới hạn đã xảy ra vào khoảng đầu tháng 12, 2019. Đến khi nhà chức trách hành động vào ngày 20 tháng 1, bệnh dịch đã trở thành mối đe dọa to lớn.

Hiện nay nó đã trở thành tình trạng khẩn cấp toàn cầu do WHO (Y Tế Thế Giới) công bố, tạo ra những hạn chế du lịch khắp thế giới, làm rung chuyển thị trường tài chính, tạo thách thức lớn nhất đối với nhà lãnh đạo Tập Cận Bình. Cuộc khủng hoảng có thể đảo lộn chương trình nghị sự của ông ta trong nhiều tháng hoặc lâu hơn, thậm chí làm hủy hoại viễn kiến của ông ta về cái được gọi là “một hệ thống chính trị mang lại sự an toàn và tăng trưởng” do sự độc đoán với bàn tay sắt của ông.

Vào ngày cuối cùng của năm 2019, sau khi tin nhắn của Bác sĩ Li được chia sẻ bên ngoài nhóm, chính quyền đã tập trung kiểm soát các tin tức đó. Cảnh sát thông báo rằng họ đang điều tra tám người (Bs) vì đã loan truyền tin đồn về bệnh dịch.

Vào cùng ngày, Ủy ban y tế Vũ Hán dưới áp lực của những “tin đồn” đó, đã công bố 27 trường hợp viêm phổi không rõ nguyên nhân. Công bố còn kèm thêm chỉ thị “không cần phải báo động” vì “căn bệnh này có thể phòng ngừa và kiểm soát được.”

Bác sĩ Li, bác sĩ nhãn khoa, đã trở lại làm việc sau khi bị khiển trách. Vào ngày 10 tháng 1, ông điều trị cho một phụ nữ mắc bệnh tăng áp lực mắt nhưng không biết bà này đã bị nhiễm coronavirus, có lẽ là từ con gái mình, cả hai đều bị bệnh. Và chính ông ta cũng bị lây.

Bộ quần áo Hazmat và chất khử trùng

Ông Hu Xiaohu, người bán thịt heo ở khu chợ buôn bán hải sản Huanan, vào cuối tháng 12 cảm thấy đã có gì đó không ổn. Các công nhân đi làm ít dần với những cơn sốt dai dẳng. Không ai biết tại sao, một số người đã được cách ly tại bệnh viện. Ông Hu nói.

Ngôi chợ chiếm phần lớn trong một khu vực mới của thành phố, ở gần các tòa nhà chung cư và các cửa hàng phục vụ tầng lớp trung lưu đang phát triển. Đây là một chợ bán thịt heo, gia cầm và cá, kể các loài bò sát còn sống và loài thú hoang dã mà một số người ở Trung Quốc cho là món ngon với giá cả đặc biệt. Theo báo cáo của trung tâm kiểm soát dịch bệnh thành phố, tình trạng vệ sinh ở đây rất thấp kém, hệ thống thông gió rất tồi tệ, rác thải chất đống trên sàn nhà ẩm ướt.

Tại các bệnh viện, các bác sĩ và y tá bối rối trước một nhóm bệnh nhân có triệu chứng viêm phổi do virus không thể trị được với các phương pháp điều trị thông thường. Họ sớm nhận ra rằng các bệnh nhân đó có một điểm chung: Tất cả đều làm việc tại chợ thịt Huanan.

Vào ngày 1 tháng 1, 2020, cảnh sát cùng với các quan chức y tế công cộng đã đóng cửa chợ này. Hãng tin Tân Hoa Xã thông báo rằng ngôi chợ đang được tân trang, nhưng sáng hôm đó, người ta thấy nhân viên với bộ quần áo hazmat (chống nhiễm trùng) vào chợ, rửa các quầy hàng và phun chất sát trùng.

Đối với công chúng, đó là phản ứng đầu tiên của chính quyền về căn bệnh lạ này. Trước đó một ngày, ngày 31 tháng 12, Bắc Kinh đã báo cho Tổ chức Y tế Thế giới WHO tại Bắc Kinh về một bệnh dịch đang xảy ra tại đây.

Nhưng các quan chức thành phố vẫn tỏ ra lạc quan, rằng họ đã ngăn chặn được virus tận gốc của nó. Các ổ bệnh đã bị hạn chế và không có bằng chứng virus lan truyền giữa người.

Cô Alexandra Phelan, một chuyên viên giảng dạy tại khoa vi trùng học và miễn nhiễm đại học Georgetown cho biết “Đưa ra sự lạc quan và tự tin nếu bạn không có dữ liệu chính xác, đó là một hành động nguy hiểm.” “Nó hủy hoại tính chính đáng của chính phủ trong việc thông tin,” cô nói thêm. “Sức khỏe công cộng tùy thuộc vào niềm tin của công chúng.”

Chín ngày sau khi ngôi chợ đóng cửa, một người đàn ông thường xuyên mua sắm tại đây trở thành người tử vong đầu tiên vì căn bệnh này, theo báo cáo của Ủy ban Y tế Vũ Hán là cơ quan giám sát sức khỏe cộng đồng và vệ sinh. Người đàn ông 61 tuổi với tên họ là Zeng, đã bị bệnh gan mãn tính và một khối u ở bụng, đã nhập bệnh viện Vũ Hán Puren với sốt cao và khó thở.

Chính quyền tiết lộ cái chết của người đàn ông hai ngày sau đó. Tuy nhiên, họ đã không đề cập những chi tiết quan trọng để có thể từ đó mọi người có thể tìm hiểu quá trình dịch bệnh. Năm ngày sau đó vợ ông đã có triệu chứng mắc bệnh. Bà này chưa bao giờ đến ngôi chợ.

Cuộc chạy đua xác định nguyên nhân làm chết người

Khoảng 20 dặm từ ngôi chợ, các nhà khoa học tại Viện Virus học Vũ Hán đang nghiên cứu mẫu bệnh nhân từ các bệnh viện thành phố. Một trong những nhà khoa học, cô Zheng-Li Shi, là một thành viên của nhóm nghiên cứu nguồn gốc của virus SARS xuất hiện ở miền nam Quảng Đông năm 2002.

Khi công chúng vẫn chưa biết gì về virus, cô và các đồng nghiệp đã nhanh chóng bàn với nhau rằng bệnh dịch mới có liên quan đến bệnh SARS. Thành phần di truyền bệnh này gợi ý một con vật ban đầu đó là loài dơi. Dịch SARS bắt đầu khi một loại coronavirus từ dơi truyền sang loại cầy châu Á, một sinh vật giống như mèo được nuôi và tiêu thụ hợp pháp, đưa đến suy nghĩ có khả năng loại coronavirus mới này đã đi theo một con đường tương tự – có thể ở đâu đó trong hoặc trên đường đến siêu thị Huanan hoặc một siêu thị nào khác giống như nó.

Cùng thời gian, bác sĩ Li và các chuyên gia y tế khác ở Vũ Hán bắt đầu thông báo cho các đồng nghiệp và những nhân viên khác trong khi chính phủ thì vẫn ngồi yên. Bs Lu Xiaohong, trưởng khoa tiêu hóa tại Bệnh viện Thành phố số 5, nói với China Youth Daily rằng cô đã nghe được vào ngày 25 tháng 12 rằng căn bệnh này đang lan truyền trong các nhân viên y tế ba tuần trước khi chính quyền thừa nhận sự thật. Cô đã không bày tỏ công khai những lo lắng của mình, nhưng trong kín đáo đã báo cho một trường học gần một khu chợ khác.

Tuần đầu tiên của tháng 1, khoa cấp cứu Bệnh viện số 5 đã tràn ngập bệnh nhân; nhiều trường hợp bao gồm người cùng một gia đình, cho thấy căn bệnh này có thể lây lan giữa con người trong khi chính quyền thì cho rằng không có khả năng đó.

Bác sĩ này nói “nếu không ai tìm ra nó, nó sẽ trở thành nghiêm trọng cho đến tình hình đã quá muộn để ngăn chặn.” “Chúng tôi đã đánh giá thấp kẻ thù,” cô nói tiếp.

Tại Viện Virus học, Tiến sĩ Shi và các đồng nghiệp đã phân tích lập trình di truyền và chủng virus trong tuần lễ đầu tiên của tháng một. Họ đã sử dụng các mẫu thử nghiệm từ những bệnh nhân đầu tiên, sáu trong số họ là những người bán hàng ở chợ.

Vào ngày 7 tháng 1, các nhà khoa học của viện đã công bố loại coronavirus mới với ký hiệu nCoV-2019. Bốn ngày sau, nhóm nghiên cứu đã đăng tải trình tự gen của virus mới trên cơ sở dữ liệu về các chuỗi nucleotide, các phân tử đơn vị cơ bản của DNA.

Điều đó cho phép các nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu virus, nhanh chóng chia sẻ những phát hiện của họ. Trong khi giới khoa học hành động nhanh chóng thì các nhà lãnh đạo chính trị vẫn ù lì.

‘Chính trị luôn là số 1’

Khi virus lây lan vào đầu tháng 1, thị trưởng Vũ Hán là ông Zhou Xianwang, đã đưa ra các kế hoạch chăm sóc sức khỏe tương lai cho thành phố!!

Đó là mùa sinh hoạt chính trị của Trung Quốc, các quan chức tập trung vào Đại hội Nhân dân hàng năm – các cơ quan lập pháp do Đảng Cộng sản điều hành và thảo luận về chính sách. Đây không phải là thời gian cho các tin xấu như trên.

Trong báo cáo thường niên của mình vào ngày 7 tháng 1 trong bối cảnh cờ xí đỏ rực, ông Zhou đã hứa về các trường đại học y tế hàng đầu thành phố, hội chợ y tế thế giới và một khu công nghiệp tương lai cho các công ty y học. Không một lần ông hoặc bất kỳ nhà lãnh đạo thành phố hoặc tỉnh nào công khai nhắc đến sự bùng phát virus mới.

“Chính trị luôn luôn là số 1,” chủ tịch của Hồ Bắc, Wang Xiaodong, nói với các quan chức vào ngày 17 tháng 1, trích dẫn luật lệ của ông Tập về sự vâng lệnh từ trên xuống dưới. “Vấn đề chính trị bất cứ lúc nào cũng vẫn là những vấn đề cơ bản nhất.”

Ngay sau đó, Vũ Hán đã tổ chức một bữa tiệc potluck lớn hàng năm cho 40.000 gia đình tham dự đến từ một khu vực của thành phố , mà sau đó các nhà phê bình cho đó là bằng chứng  cho thấy các nhà lãnh đạo đã xem nhẹ việc lây nhiễm bệnh virus.

Khi đại hội đang diễn ra, tin tức cập nhật hàng ngày của ủy ban y tế về bệnh dịch lập đi lập lại điệp khúc “không có trường hợp nhiễm trùng mới,” “không có bằng chứng chắc chắn về sự lây truyền của con người” và “không có sự lây nhiễm của nhân viên y tế.”

Những phàn nàn sau đó đã được đệ trình lên Ủy ban Y tế Quốc gia trên trang web của chính phủ. Tác giả ẩn danh cho biết là một bác sĩ ở Vũ Hán và mô tả sự gia tăng các bệnh về ngực bất thường bắt đầu từ ngày 12 tháng 1.

Chính quyền đã nói với các bác sĩ tại một bệnh viện hàng đầu thành phố rằng, “không được sử dụng các ngôn từ viêm phổi do virus trên các báo cáo,” theo lời phàn nàn đã bị xóa sau đó. Mọi người đều tự mãn, “nghĩ rằng nếu các báo cáo chính thức không có gì, có nghĩa là chúng tôi đã phóng đại,” bác sĩ giải thích.

Ngay cả những người chịu ảnh hưởng của bệnh dịch cũng cảm thấy tự mãn.

Khi Dong Guanghe bị sốt vào ngày 8 tháng 1 tại Vũ Hán, gia đình anh không hề hoảng hốt, con gái anh nói. Anh được điều trị trong bệnh viện và được xuất viện. 10 ngày sau đó, vợ anh Đồng bị mắc bệnh với triệu chứng tương tự.

“Tin tức không nói gì về mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh,” người con gái cô Dong Mingjing nói. “Tôi nghĩ rằng bố tôi bị cảm lạnh thông thường.”

Những nỗ lực của chính quyền nhằm làm giảm thiểu thông tin công khai đã thuyết phục nhiều người dân không rành về y tế.

“Nếu không có trường hợp mới nào trong vài ngày tới, dịch bệnh đã kết thúc,” ông Guan Guan Yi, giáo sư về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Hồng Kông, cho biết vào ngày 15 tháng 1 .

Các tuyên bố của Tổ chức Y tế Thế giới trong giai đoạn này lặp lại những lời trấn an của các quan chức Trung Quốc.

Nhưng sự thật bệnh đã đã lây lan rộng. Thái Lan báo cáo bệnh nhân đầu tiên được xác nhận ngoài Trung Quốc vào ngày 13 tháng 1.

Một thành phố bị phong tỏa

Những cái chết đầu tiên và sự lây lan của căn bệnh ra nước ngoài dường như thu hút được sự chú ý của nhà chức trách hàng đầu ở Bắc Kinh. Chính phủ trung ương đã cử Zhong Nanshan, một nhà dịch tễ học nổi tiếng hiện làm việc bán thời gian, người có công chống bệnh SARS, đã đến Vũ Hán để lượng giá tình hình.

Ông đến nơi vào ngày 18 tháng 1 trong lúc giọng điệu của các quan chức địa phương đã thay đổi rõ rệt. Một hội nghị sức khỏe ở tỉnh Hồ Bắc ngày hôm đó đã kêu gọi nhân viên y tế dành ưu tiên cho bệnh dịch. Tài liệu nội bộ từ Công đoàn Bệnh viện Vũ Hán đã cảnh báo nhân viên rằng coronavirus có thể lây lan qua nước miếng.

Vào ngày 20 tháng 1, hơn một tháng sau khi các triệu chứng đầu tiên lan rộng, cảm giác lo lắng đang dâng cao và bùng nổ trong công chúng. Bác sĩ Zhong tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình nhà nước rằng không còn nghi ngờ gì nữa về việc coronavirus lây lan do sự tiếp xúc giữa con người. Tồi tệ hơn nữa, một bệnh nhân đã gây nhiễm ít nhất cho 14 nhân viên y tế.

Ông Tập Cận Bình mới thăm Myanmar về, tuyên bố công khai lần đầu tiên về vụ dịch, đưa ra một sự hướng dẫn ngắn gọn. Chỉ khi có lệnh của ông Tập, bộ máy quan liêu mới hành động. Vào thời điểm đó, số người chết là ba; trong 11 ngày sau, nó đã tăng trên 200.

Tại Vũ Hán, thành phố cấm du khách đến thăm. Cư dân bắt đầu đeo khẩu trang.

Guan Yi, một chuyên gia Hồng Kông, người trước đó đã lạc quan cho rằng dịch bệnh có thể ngưng lại, giờ đây ông đã được cảnh báo. Ông dừng lại ở một trong những siêu thị thực phẩm của thành phố và bị sốc do sự tự mãn của mọi người. Ông ta nói với các quan chức thành phố rằng dịch bệnh đã “vượt quá tầm kiểm soát” và sẽ lan truyền đi nơi khác.

Hai ngày sau, thành phố tuyên bố “đóng cửa”, một việc làm phải được Bắc Kinh chấp thuận.

Tại Vũ Hán, người dân nói họ không biết được sự nghiêm trọng của dịch bệnh cho đến khi thành phố bị phong tỏa. Những tin báo động hàng loạt mà các quan chức lo ngại trước đây đã trở thành hiện thực và được nâng cao khi mà thông tin rất ít ỏi trước đó.

Đám đông người đã đổ xô đến sân bay và các nhà ga để thoát đi trước khi thời hạn đóng cửa thành phố bắt đầu vào sáng ngày 23 tháng 1. Các bệnh viện chật cứng người tuyệt vọng để tìm xem họ có bị nhiễm bệnh hay không.

“Chúng tôi không đeo khẩu trang tại nơi làm việc. Điều đó sẽ khiến khách hàng sợ hãi,” cô Yu Yu Haiyan, một nữ nhân viên phục vụ từ vùng nông thôn Hồ Bắc, nói về những ngày trước khi thành phố bị phong tỏa. “Sau khi họ cô lập Vũ Hán, tôi mới nghĩ ra ‘Ồ, điều này thực sự nghiêm trọng, đây không phải là một loại virus bình thường.’

Thị trưởng Vũ Hán, ông Zhou Xianwang, đã nhận trách nhiệm về sự chậm trễ báo cáo sự nguy cấp của dịch bệnh, nhưng ông cho biết ông đã bị cản trở bởi luật pháp quốc gia về bệnh truyền nhiễm. Luật buộc chính quyền tỉnh chỉ tuyên bố dịch bệnh sau khi nhận được sự chấp thuận của chính quyền trung ương. “Sau khi nhận được thông tin, tôi chỉ có thể công bố khi tôi được cho phép,” ông ta nói.

Phản xạ chính thức đối với sự ngăn cản thông tin gây khó chịu giờ đây dường như đang bị rạn nứt, khi các quan chức ở nhiều cấp độ khác nhau tìm cách đổ lỗi cho phản ứng của chính phủ.

Với cuộc khủng hoảng ngày càng tồi tệ, những nỗ lực của Bs Li không còn được coi là liều lĩnh. Một bình luận trên trang truyền thông xã hội của Tòa án Nhân dân Tối cao chỉ trích cảnh sát đã điều tra người dân vì những “tin đồn” lan truyền.

“Có thể là phương cách tốt hơn để ngăn chặn và kiểm soát coronavirus mới hôm nay nếu công chúng tin vào ‘tin đồn’ đó, bắt đầu đeo khẩu trang và thực hiện các biện pháp vệ sinh, tránh thị trường động vật hoang dã,” trang mạng này bình luận.

Bác sĩ Li 34 tuổi có một đứa con. Ông và vợ đang mong đợi một đứa con thứ hai vào mùa hè. Bây giờ ông ấy đang hồi phục trong bệnh viện nơi ông làm việc. Trong một cuộc phỏng vấn qua tin nhắn, ông nói ông bất bình trước những hành động của cảnh sát.

Bs này nói: “Nếu nhà chức trách tiết lộ thông tin dịch bệnh trước đó, tôi nghĩ nó sẽ tốt hơn rất nhiều. Cần có sự cởi mở và minh bạch hơn.”

Bài báo nói trên của New York Times ngày 1 tháng 2, năm 2020 cho thấy chính cái chế độ độc tài toàn trị và chuyên chế của Trung Cộng đã bưng bít thông tin và cản trở sự chuẩn bị ngăn ngừa một bệnh dịch có thể xảy ra nếu người dân và chính quyền biết phải làm gì?

Chế độ độc tài tại Bắc kinh phải hoàn toàn chịu trách nhiệm về sự lây lan bệnh dịch nguy hiểm này hiện nay toàn thế giới phải tìm cách đối phó.  Chắc chắn những thiệt hại không nhỏ về nhân mạng, tài chính, kinh tế, nhân sinh và khủng hoảng sẽ xảy ra trong những ngày sắp tới do chế độ chuyên chính gây ra.

 

Trần Vũ
Theo New York Times ngày 1 tháng 2, 2020
https://www.nytimes.com/2020/02/01/world/asia/china-coronavirus.html