• Trong vòng ba ngày, các giới chức quân đội Iran đã biết rõ là họ đã bắn hạ một máy bay dân sự của Ukraine trong lúc chính phủ lại đưa ra những lời tuyên bố phủ nhận mọi trách nhiệm.

Nhân viên phụ trách ứng phó đầu tiên đang thu thập các thi thể sau khi một máy bay phản lực của Ukraine với 176 hành khách bị bắn hạ trên bầu trời Tehran trong tháng này. Nhiếp ảnh viên …Arash Khamooshi cho Thời báo New York

 Theo Farnaz Fassihi New York Times, 26/1/2020

Khi viên sĩ quan Vệ binh Cách mạng phát hiện một vật lạ qua hệ thống báo động mà anh ta nghĩ là một phi cơ lạ đang tiến gần sân bay quốc tế Tehran, anh ta chỉ có vài giây để quyết định có khai hỏa hay không.

Được biết sau khi Iran bắn hàng loạt hỏa tiễn vào lực lượng Mỹ ở Iraq, quốc gia Hồi Giáo này đã cảnh giác cao độ việc Mỹ có thể phản công, họ đã lo lắng về các hỏa tiễn Hoa kỳ có thể sắp bắn tới.

Viên sĩ quan lập tức liên lạc với trung tâm chỉ huy để xin lệnh nhưng không được trả lời, anh ta liền khai hỏa vào chiếc máy bay nghi ngờ, sau đó 30 giây anh ta lại bắn một hỏa tiễn khác. (Về sau người ta mới biết đó là máy bay phản lực dân sự của Ukraine với 176 hành khách đã phát nổ trên không như một quả cầu lửa.)

Chỉ vài phút sau, các viên chỉ huy hàng đầu Vệ binh Cách mạng Iran đã nhận ra sự thật. Kể từ lúc đó, sự thật bắt đầu được che đậy. Trong nhiều ngày, họ đã không liên lạc cũng không trả lời điện thoại của Tổng thống Hassan Rouhani, mà chính phủ của ông đã phủ nhận việc bắn hạ máy bay dân sự nói trên. Cuối cùng sau khi được biết rõ sự việc, tổng thống đã đưa tối hậu thư: hãy làm sáng tỏ hoặc nếu không ông ta sẽ từ chức.

Chỉ 72 giờ sau khi máy bị bắn bay rơi, lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei bước vào cuộc, ông ta ra lệnh chính phủ phải thừa nhận sai lầm gây chết người của mình.

Dưới đây là tóm tắt chi tiết được Thời báo New York ghi lại tuần tự các sự kiện xảy ra trong ba ngày đó qua các cuộc phỏng vấn các giới chức ngoại giao, chính quyền hiện tại và trước đây, những chỉ huy Vệ binh Cách mạng và những nhân vật gần gũi với lãnh đạo tối cao cùng với  những lời tuyên bố chính thức, các báo cáo qua các phương tiện truyền thông của nhà nước.

Tường trình này phơi bày cuộc tranh luận trong hậu trường của chính quyền Iran về sự che đậy trách nhiệm đối với tai nạn trong lúc người dân Iran đang ở trong tình trạng khủng hoảng, với nỗi đau buồn của thân nhân và các quốc gia có công dân đi trên máy bay đang muốn biết rõ sự thật.

Các chi tiết mới cũng cho thấy quyền lực to lớn của Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo đang bị thách thức và đào sâu thêm câu hỏi về tính hợp pháp của lực lượng này và của chính phủ mà nhiều người dân đã nhìn thấy.

MỔ XẺ 3 NGÀY KHỦNG HOẢNG

NGÀY THỨ BA (7-1-2020)

Vào giữa đêm ngày 7 tháng 1, khi Iran chuẩn bị tấn công bằng hỏa tiễn đạn đạo vào quân đội Mỹ ở Iraq, Quân đoàn Vệ binh Cách mạng đã thiết lập các đơn vị phòng không di động xung quanh khu vực quân sự nhạy cảm gần sân bay Imam Khomeini của Tehran.

Sau khi Iran bắn hỏa tiễn vào các căn cứ quân sự của Mỹ tại Iraq để trả đũa việc Mỹ đã giết chết chỉ huy quân sự hàng đầu của Iran Tướng Qassem Suleimani ở Baghdad năm ngày trước đó, quân đội cũng chuẩn bị đối phó với cuộc phản công có thể của Hoa Kỳ, lực lượng vũ trang được đặt trong tình trạng chiến tranh cao độ.

Nhưng chính phủ đã phạm phải một sai lầm bi thảm là vẫn tiếp tục cho phép các chuyến bay thương mại hạ và cất cánh từ sân bay Tehran với lý do lo ngại việc đóng cửa sân bay sẽ tạo ra sự hoảng loạn khi người dân nghĩ rằng chiến tranh với Hoa Kỳ sắp xảy ra. Họ cũng lý luận các chuyến bay hành khách có thể đóng vai trò lá chắn người có thể ngăn cản các cuộc tấn công của Mỹ vào sân bay hoặc căn cứ quân sự gần đó.

THỨ TƯ (8-1-2020) Bắn hạ máy bay dân sự

Các mảnh của máy bay phản lực Ukraine đã rơi ở Shahedshahr, phía tây nam của Tehran. Ảnh: Ebrahim Noroozi / Associated Press

Sau khi cuộc tấn công hỏa tiễn của Iran vào Iraq, bộ chỉ huy phòng không trung tâm đã thông báo phi cơ chiến đấu của Mỹ đã cất cánh từ các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và các hỏa tiễn hành trình đang hướng đến Iran.

Sĩ quan phụ trách các bệ phóng gần sân bay đã biết những cảnh báo này nhưng lại không nhận được một thông báo kế tiếp sau đó cho biết đó chỉ là báo động giả. (Sau này, quân đội Hoa Kỳ cho biết không hề có máy bay Mỹ nào ở gần không phận Iran đêm đó.)

Khi viên sĩ quan phát hiện máy bay Ukraine, anh ta đã xin phép bắn, nhưng đã không thể liên lạc được với cấp chỉ huy. Viên sĩ quan này đã bắn hai hỏa tiễn cách nhau chưa đầy 30 giây.

Tướng Hajizadeh, người ở miền tây Iran giám sát cuộc tấn công vào các căn cứ Mỹ, đã nhận được tin tức này. Sau này ông này kể lại “Tôi đã gọi cho các quan chức và nói với họ điều gì đã xảy ra và rất có thể chúng tôi đã bắn vào máy bay của chính mình.”

Viên tướng này đã thông báo cho ba viên chỉ huy quân sự hàng đầu của Iran là Thiếu tướng Abdolrahim Mousavi, tư lệnh quân đội, cũng là chỉ huy trưởng của bộ chỉ huy phòng không trung tâm; Thiếu tướng Mohammad Bagheri, Tham mưu trưởng Lực lượng Vũ trang; và Thiếu tướng Hossein Salami, Tư lệnh Bộ đội Vệ Binh Cách mạng. Ông ta yêu cầu các tướng không được tiết lộ với các đơn vị phòng không sợ rằng có thể cản trở khả năng phản ứng nhanh của họ nếu bị Hoa Kỳ tấn công.

Vệ binh Cách mạng là một lực lượng tinh nhuệ có nhiệm vụ bảo vệ nền cai trị của giáo sĩ Iran trong và ngoài nước, được tách biệt với quân đội chính quy và chỉ tuân lệnh lãnh đạo tối cao.

Sau đó, cấp lãnh đạo quân sự đã thành lập một ủy ban điều tra bí mật lấy từ lực lượng hàng không Vệ binh, phòng không quân đội, chuyên viên tình báo và mạng. Ủy ban này và các sĩ quan tham gia vụ nổ súng đã bị cách ly và không được nói chuyện với bất kỳ ai.

Ủy ban đã kiểm tra các dữ liệu từ sân bay, đường bay, mạng radar, các cảnh báo và tin nhắn từ người điều hành hỏa tiễn và chỉ huy trung tâm. Các nhân chứng – viên sĩ quan đã khai hỏa, người giám sát của anh ta và những người liên quan – đã bị thẩm vấn trong nhiều giờ.

Ủy ban cũng điều tra khả năng Hoa Kỳ hoặc Israel có thể đã tấn công hệ thống phòng thủ của Iran hoặc gây nhiễu sóng.

Các mảnh vỡ từ vụ tai nạn máy bay. Hình ảnh.Arash Khamooshi cho Thời báo New York

Tối thứ Tư, ủy ban kết luận rằng máy bay đã bị bắn hạ do lỗi của con người. Vỏ phi đạn (bắn rơi máy bay) được tìm thấy tại hiện trường.

“Chúng tôi đã không tin về những gì xảy ra cho đến chiều tối thứ tư,” tướng Salami, chỉ huy trưởng đội vệ binh, tuyên bố trước Quốc hội. “Đội điều tra của chúng tôi đã kết luận rằng máy bay đã bị bắn rơi vì lỗi của con người.”

Lãnh đạo tối cao Ayatollah Khamenei đã được thông báo. Nhưng tổng thống Iran là ông Rouhani không được biết, cũng như các viên chức chính phủ khác.

Các cấp chỉ huy cao cấp muốn giữ bí mật cho đến khi các hộp đen ghi dữ liệu chuyến bay và máy ghi âm phòng lái được kiểm tra và hoàn tất các cuộc điều tra về hàng không với lập luận rằng quá trình này có thể mất vài tháng, thời gian đủ để trấn an dư luận trong nước và quốc tế khi sự thật được phơi bày.

Người Iran đã được kích động để tạo thành một cao trào đoàn kết dân tộc sau khi viên tướng Quassi Suleimani bị Hoa Kỳ sát hại bằng hai máy bay không người lái tại phi trường Baghda của Iraq. Chính quyền sợ rằng việc thừa nhận bắn hạ máy bay chở hành khách sẽ làm suy yếu động lực đó và đưa đến một làn sóng phản đối mới chỉa vào chính quyền.

“Họ ủng hộ việc che giấu vì nghĩ rằng đất nước không thể chịu thêm cuộc khủng hoảng mới nữa,” một thành viên cấp cao của Vệ binh cho biết như vậy và ông ta kết luận “Cuối cùng, việc bảo vệ nước Cộng hòa Hồi giáo là mục tiêu cuối cùng của chúng tôi, bằng mọi giá.”

Tối hôm đó, phát ngôn viên hỗn hợp quân sự, Tướng Abolfazl Shekarchi, vẫn nói trên truyền thông Iran rằng những tin tức nói hỏa tiễn đã tấn công máy bay (dân sự) là “hoàn toàn lừa dối.”

THỨ NĂM 9-01-2020

Các nhà điều tra Ukraine bắt đầu đến Tehran, sau đó các viên chức Tây phương đã tuyên bố công khai rằng họ có bằng chứng Iran đã bắn hạ máy bay của Ukraine nhất là Hoa Kỳ qua hệ thống vệ tinh.

Một “điệp khúc” nhịp nhàng của các viên chức cao cấp Iran từ dân sự đến phát ngôn viên chính phủ đã bác bỏ những cáo buộc, được khuếch đại trên truyền thông nhà nước. Họ cho rằng lời cáo buộc Iran đã bắn hạ máy bay hành khách là “một âm mưu của phương Tây,” là “chiến tranh tâm lý” mục đích làm suy yếu Iran và lực lược quân sự chống Hoa Kỳ.

Nhưng trong lúc riêng tư, các viên chức chính phủ đã hoảng hốt, đặt câu hỏi liệu có sự thật nào đối với các kết luận của phương Tây hay không. TT Rouhani, bộ trưởng ngoại giao Javad Zarif đã đánh lờ trả lời điện thoại từ các nhà lãnh đạo thế giới tìm câu trả lời. Các viên chức chính phủ đã phác lờ những gì quân đội đã làm.

Trong khi đó áp lực công chúng tại Iran ngày càng cao buộc chính phủ phải trả lời các cáo buộc cũng như các thân nhân của nạn nhân và các chính phủ có người dân tử nạn.

Trong số nạn nhân có rất nhiều người tài giỏi và sáng giá nhất của Iran, bao gồm các nhà khoa học và bác sĩ nổi tiếng, các học giả trẻ hàng đầu của Iran, tốt nghiệp tại các trường đại học ưu tú, sáu người đã giành huy chương vàng và bạc quốc tế về vật lý và toán học.

Có hai cặp vợ chồng mới cưới đã từ Canada đến Tehran vài ngày trước đó, cùng với gia đình và trẻ con. Người thân của họ yêu cầu phải trả lời. Phương tiện truyền thông xã hội Iran bắt đầu bùng nổ với những bình luận đầy xúc động, một số người cáo buộc Iran đã giết hại chính công dân của mình trong lúc những người thân chính quyền lại gọi đó là phản quốc.

Các phương tiện truyền thông tiếng Ba Tư qua vệ tinh từ nước ngoài là nguồn tin chính của hầu hết người Iran, đã đưa tin các báo cáo từ phương Tây rằng Iran đã bắn hạ máy bay.

TT Rouhani nhiều lần gọi các chỉ huy quân sự nhưng họ không trả lời. Các thành viên chính phủ khác cũng liên lạc với quân đội và được cho biết “các cáo buộc đó là sai”.

Phát ngôn viên chính phủ Ông Ali Rabiei tuyên bố trong cuộc họp báo “Chính phủ đã gọi điện thoại liên lạc với các lực lượng vũ trang và được trả lời là không có hỏa tiễn nào bắn đi.”

THỨ SÁU 10-01-2020

Một đài tưởng niệm cho những người đã chết trong vụ tai nạn bên trong sân bay quốc tế Boryspil ở Kyiv, Ukraine. Hình ảnh: Efrem Lukatsky / Associated Press

Ngay vào sáng thứ Sáu, phát ngôn viên Rabiei này còn nói rằng các cáo buộc Iran đã bắn rơi máy bay là “một lời nói dối.”

Vài giờ sau, các chỉ huy quân sự hàng đầu quốc gia đã họp riêng và tường trình với TT Rouhani tất cả sự thật. Ông Rouhani rất tức giận, ông yêu cầu Iran ngay lập tức tuyên bố họ đã phạm sai lầm bi thảm và chấp nhận hậu quả. Nhưng các chỉ huy quân đội phản đối lập luận cho rằng hậu quả có thể gây bất ổn cho đất nước.

Ông Rouhani đe dọa sẽ từ chức. Ông cho rằng trước sau gì Canada, Hoa Kỳ cũng sẽ tiết lộ bằng chứng và sẽ gây thiệt hại danh tiếng cho Iran và niềm tin của công chúng vào chính phủ, sẽ tạo ra cuộc khủng hoảng lớn lao vào thời điểm Iran không thể chịu đựng thêm nữa.

Một thành viên trong vòng khép kín của Ayatollah Khamenei đã thông báo cho nhà lãnh đạo tối cao. Ayatollah đã gửi một tin nhắn yêu cầu chính phủ chuẩn bị tuyên bố công khai thừa nhận những gì đã xảy ra.

Khi Ông Rouhani tường trình với thành viên cao cấp trong chính phủ, họ đã ồ lên kinh ngạc.

Tổng thống Hassan Rouhani, ngồi giữa, trong một cuộc họp nội các ở Tehran trước khi biết sự thật về vụ tai nạn. Hình ảnh: Văn phòng của Lãnh đạo tối cao Iran, thông qua Agence France-Presse – Getty Images

Sau khi sự thật được phơi bày, phát ngôn viên chính phủ là Ông Rabiei, người đã đưa ra lời bác bỏ những cáo buộc vào sáng hôm đó, đã bàng hoàng, ông quẫn trí và khóc. Ông ta nói: “Tất cả mọi thứ đều là dối trá”, “Tôi phải làm gì? Danh dự của tôi không còn nữa.”

Hội đồng An ninh Quốc gia Iran đã họp khẩn cấp và soạn thảo hai tuyên bố, bản đầu tiên được Lực lượng quân sự Hỗn Hợp đưa ra, bản kế sẽ do ông Rouhani công bố. Họ còn dự tính đổ lỗi cho Hoa Kỳ hoặc Israel đã gây nhiễu radar hoặc hack mạng lưới liên lạc của Iran khiến xảy ra tai nạn. Nhưng cấp chỉ huy quân sự phản đối cho rằng việc thừa nhận hệ thống phòng không Iran bị kẻ thù tấn công là nỗi nhục cho Iran, thay vì đổ cho lỗi cho con người thì mất mặt có thể giảm đi.

Cơ quan Hàng không Dân sự Iran sau đó cho biết đã không có việc gây nhiễu hoặc hack (xâm nhập mạng).

NGÀY THỨ BẢY 11-01-2020 

Tưởng nhớ các nạn nhân của vụ tai nạn bên ngoài Đại học Amirkabir ở Tehran vào ngày 11 tháng 1. Hình ảnh …Arash Khamooshi cho tờ New York Times

Vào lúc 7 giờ sáng thứ Bảy, quân đội đã đưa ra một tuyên bố thừa nhận Iran đã bắn rơi máy bay do lỗi của con người.

Các Vệ Binh Cách Mạng muốn buộc tội những kẻ bắn hạ máy bay. Viên chỉ huy bắn hỏa tiễn và 10 người khác đã bị bắt nhưng không biết tình trạng của họ ra sao, có bị kết tội hay không.

Ông Rouhani đã yêu cầu cuộc điều tra toàn bộ kể cả các cấp chỉ huy. Phát ngôn viên và các nhà lập pháp đòi được biết tại sao chính tổng thống lại không được thông báo kịp thời?

Ông Rouhani tuyên bố một giờ 15 phút sau đó về sự thật. Dòng đầu tiên trong bản tuyên bố ghi rằng ông biết được kết luận của ủy ban điều tra nguyên nhân tai nạn “cách đây vài giờ.”

Sự thừa nhận này cho thất ngay cả viên chức cao cấp nhất được dân bầu là tổng thống cũng bị che giấu khỏi sự thật, và chính phủ cũng đã nói dối khi người dân và thế giới dựa vào chính phủ để tìm câu trả lời.

Ông Hesamedin Ashna, cố vấn cao cấp của TT Rouhani viết trên Twitter. “Những gì chúng tôi nghĩ là tin tức thì lại là một lời nói dối. Những gì chúng tôi nghĩ là một lời nói dối thì đó lại là tin tức,” “Tại sao? Tại sao? Hãy cảnh giác về những sự dối trá và kỷ luật quân đội.”

Trần Vũ,

Phỏng theo New York Times, 26/1/2020

https://www.nytimes.com/2020/01/26/world/middleeast/iran-plane-crash-coverup.html